Jedno na cztery gospodarstwa domowe miało jakiekolwiek problemy z obsługą zobowiązań finansowych w ostatnich 12 miesiącach. Oznacza to dość wyraźną poprawę w stosunku nie tylko do ostatniego kwartału, ale również – względem analogicznego okresu poprzedniego roku, czyli IV kwartału 2014. Wzrósł również odsetek optymistów w kontekście prognozy ich spłaty w perspektywie najbliższego roku – takie wnioski płyną z analizy najnowszych badań koniunktury na rynku consumer finance, prowadzonych przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych i Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH. Jednocześnie, mimo złagodzenia dostępu do instytucji upadłości konsumenckiej, udział gospodarstw deklarujących możliwość skorzystania z jej dobrodziejstw, zmniejszył się w stosunku do sytuacji przed rokiem. Mimo pozytywnych tendencji w obszarze zobowiązań, wskaźnik Barometr Consumer Finance zmalał z 58,1 do 55,2 punktu.
Barometr consumer finance wciąż wysoki
Już trzeci kwartał z rzędu wartość Barometru Consumer Finance przekracza poziom 50 punktów. Oznacza to, że po długim okresie stagnacji, który miał miejsce w latach 2011-2014, spodziewany jest wzrost rynku kredytów konsumenckich w perspektywie najbliższych 12 miesięcy. Wskazania Barometru KPF | IRG SGH skalibrowane są tak, aby odzwierciedlały oczekiwaną dynamikę rynku kredytowego w nadchodzącym roku. Obecny odczyt oznacza, że powinna się ona ukształtować na poziomie ok. 5%. Jest to w znacznym stopniu zbieżne z obserwowanym aktualnie przez Narodowy Bank Polski wzrostem zadłużenia gospodarstw domowych na cele konsumpcyjne, wynoszącym 4,5%.
Umiarkowany optymizm gospodarstw domowych
Poprawiająca się ocena gospodarstw domowych w obszarze obsługi zobowiązań finansowych (w badaniu KPF-IRG SGH nie ograniczonych tylko do pożyczek i kredytów) idzie w parze z ich rosnącym optymizmem w odniesieniu do zjawisk makroekonomicznych. Prawie co czwarty ankietowany – 24,7% – deklaruje optymizm w ocenie ogólnej sytuacji ekonomicznej naszego kraju w najbliższych 12 miesiącach, uznając, że „trochę się poprawi” lub „poprawi się bardzo”. Rok temu, czyli w IV kwartale 2014, odsetek ten wyniósł 16,3% i od tamtej pory systematycznie wzrastał.
Wzrost udziału pozytywnych wskazań w tym obszarze znajduje odzwierciedlenie w prognozowaniu przez gospodarstwa domowe stanu własnych portfeli. Już dawno sumaryczny odsetek deklarujących nieznaczną i zdecydowaną poprawę nie przekraczał 20% ogółu badanych, tak jak ma to miejsce w aktualnej edycji badań. W ostatnim kwartale 2015 roku wyniósł on 20,7%, podczas gdy w analogicznym okresie ubiegłego roku – zaledwie 12,4%. Jednocześnie prawie co drugi (49,4%) respondent przewiduje, że jego sytuacja finansowa pozostanie na niezmienionym poziomie – to mniej neutralnych wskazań niż kwartał i sześć miesięcy wcześniej. Wówczas odnotowano ich odpowiednio 54,4% i 56%. Jednocześnie warto zauważyć, że do 30% wzrósł udział gospodarstw domowych, prognozujących pogorszenie sytuacji w tym obszarze. Dla porównania w dwóch poprzednich kwartałach wyniósł on 28,4% i 28,6%.
Ogólna sytuacja w obszarze finansów gospodarstwa domowego i całej gospodarki uległa poprawie, co powinno sprzyjać ograniczeniu obszaru niepewności i braku zdecydowanych opinii, jaki charakteryzuje dużą grupę gospodarstw domowych w Polsce. To zaś może być katalizatorem większej skłonności gospodarstw domowych do finansowania potrzeb w całości, czy choćby w części kredytem. Ta pespektywa nie jest jednak tak jednoznaczna, bowiem jednocześnie z dobrymi wskazaniami w wielu aspektach finansów gospodarstw domowych, nieznacznie rośnie niepewność co do perspektyw rynku pracy – podkreśla dr Sławomir Dudek z Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH.
Poprawia się jakość obsługi zobowiązań
25,3% biorących udział w badaniu gospodarstw domowych deklaruje posiadanie jakichkolwiek problemów z bieżącą obsługą swoich zobowiązań finansowych, w tym 19,7% określa, że „ich spłata w ostatnich 12 miesiącach odbywała się z małymi problemami”, a 1,9% zadeklarowało, że „z dużymi problemami, a opóźnienie spłat przekracza 6 miesięcy”. W obu przypadkach odsetek mających problemy z regulowaniem zobowiązań zmalał zarówno względem III kwartału 2015, jak i w stosunku do analogicznego okresu 2014 roku. Wówczas udział gospodarstw mających choćby małe problemy wyniósł odpowiednio 31,5% i 33%, a tych, które zalegały ze spłatą ponad pół roku – 5,3% oraz 2,8%.
Sytuacja w obszarze obsługi zobowiązań zmienia się z kwartału na kwartał. Jednak o skali poprawy, jaka dokonała się w ostatnim roku, może świadczyć wzrost odsetka gospodarstw domowych bezproblemowo obsługujących swoje zobowiązania o ponad 9 punktów procentowych – z 30,2% do 39,3%.
Stabilność obsługi zobowiązań jest kluczowa dla określania zdolności kredytowej gospodarstw domowych i może się pozytywnie przełożyć na dynamikę wzrostu rynku kredytowego. Jest ona również istotną determinantą wykluczenia. Deklaracje w zakresie poprawy jakości obsługi zobowiązań mogą prowadzić do ograniczania skali tego zjawiska w najbliższym okresie. Jednocześnie, w sytuacji coraz bardziej powszechnego i efektywnego integrowania przez kredytodawców szeregu danych z wielu różnych źródeł informacji, służących ocenie zdolności kredytowej, kredytodawcy przyczyniać się będą w jeszcze większym stopniu do budowania pozytywnej historii kredytowej gospodarstw domowych. To dobry prognostyk dla poszerzania dostępu do produktów kredytowych i wzrostu konkurencji pomiędzy kredytodawcami na rynku consumer finance – zauważa Andrzej Roter, Dyrektor Generalny KPF.
Prognoza obsługi zobowiązań zmieniła się względem poprzedniego kwartału również w podobny sposób. Podobnie jak w przypadku bieżącej obsługi, również w zakresie przewidywań wzrósł udział gospodarstw domowych spodziewających się bezproblemowej obsługi swoich zobowiązań. Spodziewa się jej obecnie 44% badanych – wobec 38% w III kwartale 2015 i niespełna 35% w IV kwartale 2014 roku. Pozytywny sygnał stanowi też zmniejszenie skumulowanego odsetka gospodarstw domowych, które spodziewają się w nadchodzących 12 miesiącach dużych problemów z obsługą zobowiązań lub całkowitego zatrzymania spłat – tutaj spadek wyniósł 0,4 pp. – z 9,3% do 8,9%.
Mniej zobowiązań – mniej skłonnych do wnoszenia o upadłość
W związku z szerokim zainteresowaniem możliwością skorzystania przez dłużników ze zliberalizowanej upadłości konsumenckiej, podjęto próbę określenia, jak dużo może być beneficjentów tej regulacji.
Obecnie 57,2% badanych stwierdziło, że nie posiada jakichkolwiek zobowiązań i stąd prawdopodobieństwo konieczności skorzystania z upadłości jest zerowe. Oznacza to wzrost o ponad 10 punktów procentowych względem analogicznej sytuacji rok temu, a także ponad 16 pp. względem sytuacji w 2009 i 2010 r. Potwierdza to z jednej strony utrzymywanie się konserwatyzmu gospodarstw domowych w podejściu do zaciągania nowych zobowiązań kredytowych O ile jeszcze w 2009 r. wyniki badań wskazywały na ponad czterdziestoprocentową grupę gospodarstw domowych aktywnych w zaciąganiu zobowiązań, to obecnie jest to już jedynie ok. 34%.
W obecnym badaniu 14,1% gospodarstw stwierdziło, że prawdopodobieństwo konieczności wystąpienia z wnioskiem o upadłość jest niewielkie, ponieważ, pomimo przejściowych trudności finansowych, zobowiązania w gospodarstwie domowym obsługiwane są regularnie. Spadek odsetka gospodarstw domowych narażonych na ryzyko związane z niewypłacalnością wyniósł 2 pp. względem sytuacji sprzed roku, a także ponad 7 pp. względem sytuacji sprzed pięciu lat.
Ogólna poprawa znalazła odbicie również w spadku odsetka gospodarstw domowych będących w grupie faktycznie obawiających się konieczności skorzystania z takiej regulacji. Po raz pierwszy stanowią one poniżej 5%.
Koniunktura na rynku consumer finance od 2006 roku jest przedmiotem wspólnego projektu badawczego Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych oraz Instytutu Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej. Co kwartał jego wyniki prezentowane są w raporcie „Sytuacja na rynku consumer finance”.
O Barometrze Consumer Finance
Podstawą konstrukcji Barometru Rynku Consumer Finance jest sytuacja w czterech obszarach oddziałujących na rynek kredytów i pożyczek konsumenckich. Obszary te uwzględniają wpływ czynników demograficznych na rynek, popyt na zakupy dóbr trwałych i skłonność do ich finansowania z kredytu, niepewność związaną z sytuacją finansową oraz wykluczenie z rynku kredytowego.
