Sekurytyzacja jest procesem „przerabiania” nietypowych aktywów na standaryzowane papiery wartościowe, które mogą zostać nabyte przez inwestorów instytucjonalnych. Można powiedzieć, że została wymyślona po to, aby umożliwić zamianę trudnych wierzytelności na papiery wartościowe, które mogą być przedmiotem zainteresowania różnego rodzaju inwestorów.
Aby przeprowadzić proces sekurytyzacji niezbędne są trzy elementy: organizator (np. bank inwestycyjny, instytucja finansowa), który tworzy fundusz sekurytyzacyjny (wehikuł), inwestor, który jest gotów kupić papiery wartościowe emitowane przez wehikuł (certyfikaty) oraz aktywa będące prawem do pewnego strumienia płatności w przyszłości, które zostaną przez wehikuł nabyte. Oczywiście aby transakcja i funkcjonowanie funduszu przebiegało bezproblemowo, niezbędne jest by znalazły się w nim odpowiednie zasoby, mogące rozliczać i ewidencjować wpływy.
Kilka słów o początkach sekurytyzacji
Sekurytyzacja narodziła się w Stanach Zjednoczonych w połowie lat 70tych dwudziestego wieku – wtedy to agencje rządowe, m. In. Government National Mortgage Association i Federal Home Loan Mortgage Corp, przeprowadziły pierwsze transakcje tego typu na rynku. Początkowo sekurytyzacji poddawano wierzytelności zabezpieczone hipoteką – w tym sektorze przodował bank inwestycyjny Salomon Brothers, który emitował pierwsze konwencjonalne certyfikaty udziałowe oparte o pożyczki hipoteczne. Pod koniec lat 70-tych podczas wywiadu udzielanego „The Wall Street Journal”, jeden z pracowników Salomon Brothers określił dokonywane transakcje mianem sekurytyzacji. Z czasem określenie to weszło na stałe do słownika ekonomicznego. W Europie transakcje sekurytyzacyjne stały się popularne w połowie lat 80-tych. Pierwotnie dotyczyły głównie wierzytelności zabezpieczonych hipoteką oraz kredytów konsumpcyjnych.
Sekurytyzować można prawie wszystko
Przedmiotem sekurytyzacji mogą stać się te aktywa, które mają jakąkolwiek wartość i mogą w przyszłości przynosić dochody odsetkowe. W praktyce jedynym ograniczeniem tego typu transakcji jest wyobraźnia organizatora. Z powodzeniem można sekurytyzować nie tylko instrumenty z rynku finansowego, takie jak wierzytelności, pożyczki, kredyty hipoteczne czy opłaty licencyjne. Procesowi temu mogą podlegać także instrumenty wynikające z umów leasingowych, wpływy z opłat z najmu nieruchomości, opłat za opiekę zdrowotną, za gaz, prąd i usługi telekomunikacyjne. Podmiot (emitent) zajmujący się przygotowaniem aktywów, które mają zostać zamienione na papiery wartościowe, powinien pamiętać w zasadzie tylko o jednym warunku – aktywa przeznaczone do sekurytyzacji powinny regularnie generować prognozowalne przepływy pieniężne.
Nie tylko wierzytelności
Prócz transakcji opartych na typowych aktywach, przeprowadza się operacje, w których zabezpieczenie emisji stanowią aktywa „niestandardowe”. Wśród ciekawszych transakcji, często pionierskich w obrębie danego typu aktywa, znalazła się m.in. sekurytyzacja tantiem z płyt Davida Bowie (piosenkarz sekurytyzował przyszłe wpływy z 25 swoich albumów, które zostały wydane przez 1990 r.), wpływów ze sprzedaży biletów do muzeum Madame Tissaud i biletów na zawody Formuły I (sekurytyzowane były długoterminowe przychody z reklam). Wiele ciekawych transakcji dotyczących nietypowych aktywów dokonano we Francji – Marne en Chamapagne sekurtyzował wpływy ze sprzedaży szampana, armator Cruise Ship Finance Ltd. przeprowadził pierwszą w Europie transakcję dotyczącą wpływów ze statków wycieczkowych, natomiast producent wyrobów włókienniczych Chargeurs SA sekurytyzował wpływy ze sprzedaży wełny. Pionierska w Europie operacja dotycząca przychodów portu lotniczego przeprowadzona została przez London City Airport, który wyemitował certyfikaty zabezpieczone aktywami portu lotniczego, włączając w to także lotnisko. Emisja warta 100 mln funtów była notowana na London Stock Exchange.
Sekurytyzacja po polsku
Dzięki wprowadzeniu zmian w ustawie o funduszach inwestycyjnych[1] ustawodawca zezwolił na bardzo sformalizowaną odmianę sekurytyzacji. W krajach anglosaskich, z których wywodzi się zamiana aktywów niestandaryzowanych (wierzytelności, kredyty hipoteczne, pożyczki) na standaryzowane instrumenty rynku finansowego (certyfikaty inwestycyjne, udziały, akcje), podmiotem, w którym umieszcza się aktywa i który emituje papiery wartościowe może być dowolny podmiot – uczestnik rynku finansowego. Polskie przepisy są w tym zakresie dużo bardziej restrykcyjne. Podmiotem, który tworzy fundusz sekurytyzacyjny może być jedynie Towarzystwo Funduszy Powierniczych (TFI). Dodatkowo ze względu na korzyści podatkowe, główny dostawca wierzytelności – bank, może zbywać je jedynie do funduszu sekurytyzacyjnego. Jeśli sprzeda tego typu aktywa do innego wehikułu (spółka akcyjna, z ograniczona odpowiedzialnością, podmiot zagraniczny) automatycznie traci korzyści podatkowe.
Fundusz sekurytyzacyjny jest rodzajem wehikułu inwestycyjnego, który dzięki środkom pozyskanym od inwestorów, ma zdolność nabywania portfeli wierzytelności. Fundusz taki musi pozostawać w bliskich relacjach z firmą windykacyjną, która w polskich realiach jest jednocześnie inicjatorem jego powstania i serwiserem nabywanych przez niego wierzytelności. Fundusz może nabywać długi dowolnego typu, jednakże w praktyce przeważająca liczba transakcji tego typu w Polsce dotyczy wierzytelności bankowych. Dzieje się tak dlatego, iż banki zbywając portfele na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego, mają możliwość uzyskania korzyści podatkowych, które nie pojawiają się w przypadku sprzedaży wierzytelności bezpośrednio na rzecz firm windykacyjnych. Warto dodać, iż do owych korzyści podatkowych mają dostęp tylko banki, nie mają natomiast podmioty z innych sektorów. Niewielki procent wszystkich transakcji stanowią te dotyczące portfeli wierzytelności sektora telekomunikacyjnego.
Sekurytyzacja jest obecnie jednym z najważniejszych czynników rozwoju polskich firm windykacyjnych. Do funduszy sekurytyzacyjnych zbywane są portfele na kwoty o wartości nawet miliard zł. Zdecydowana większość tych wierzytelności to detaliczne i korporacyjne portfele bankowe. Sekurytyzacja od kilku lat przyciąga do Polski dużych inwestorów z różnych stron świata. To oni stali się głównym źródłem finansowania transakcji w naszym kraju i zapewne taka tendencja utrzyma się także w przyszłości.
[1]Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (w szczególności art. 183 – 195 oraz art. 326). Ustawa ta dała możliwość tworzenia funduszy sekurytyzacyjnych.
